Kościoły i klasztory Góry Kalwarii - rys historyczny.
Wirtualne zwiedzanie kościoła (stan z 2010 r). Działa z programem Internet Explorer.
Parafia w Górze Kalwarii została erygowana w XIII wieku. Pierwotny kościół parafialny Wniebowzięcia NMP został odbudowany przez biskupa Wierzbowskiego i przekazany bernardynom, razem z małym klasztorem murowanym (1670 r.). W 1756 r. drewniany kościół został zniszczony przez pożar. W jego miejsce powstał murowany kościół (1756-1759), w stylu barokowym. Fundatorem świątyni był marszałek koronny Franciszek Bieliński (1683-1766), autorem projektu – architekt włoski Jakub Fontana (1710-1773). Ciekawostką może być fakt, że Franciszek Bieliński otrzymawszy rachunek za wykonaną pracę stwierdził, że z Panem Bogiem nie będzie się tak drobiazgowo rozliczał i wrzucił rachunek do ognia. Ponoć był tak zadowolony ze swojego dzieła, że nakazał wyciąć wszystkie drzewa zasłaniające widok z pałacu w Otwocku na kościół w Górze Kalwarii. Po śmierci został pochowany w podziemiach kościoła. W 1864 roku klasztor bernardynów przy kościele został skasowany przez władze carskie za udział zakonników w powstaniu styczniowym. Budynek klasztoru w części wschodniej przejął urząd powiatowy, w południowej części ulokowano szkołę elementarną (parafia odzyskała tę część w roku 1932 i przeznaczyła ją na działalność Akcji Katolickiej), natomiast równoległe z ulicą skrzydło zachodnie, które zamykało czworobok uległo zniszczeniu i zostało całkowicie rozebrane. W 1897 roku świątynia została mianowana kościołem parafialnym pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. W 1910 roku proboszcz ks. L. Walichnowski zamienił ołtarz główny na nowy z obrazem MB Częstochowskiej oraz wyremontował i odnowił kościół, plebanię i budynki gospodarcze.
29 grudnia 1938 roku proboszczem parafii został mianowany ks. Zygmunt Sajna. Z powodu głoszenia przez niego patriotycznych kazań, okupacyjne władze niemieckie nałożyły na niego areszt domowy. Nie mógł służyć wiernym jako kapłan. Nie skorzystał z proponowanej mu możliwości ucieczki, ponieważ nie chciał opuścić parafian. Z czasem areszt domowy zamieniono mu na zwykły areszt. Początkowo więziono go w koszarach, później w Przytułku dla Starców i Kalek w Górze Kalwarii. Stamtąd w kwietniu 1940 trafił na Aleję Szucha w Warszawie, a następnie na warszawski Pawiak. 17 września ks. Zygmunta Sajnę wraz z grupą 200 osób rozstrzelano w Palmirach. W 1946 roku miasto nadało jego imię dawnej ulicy Bernardyńskiej i Senatorskiej. Jan Paweł II beatyfikował go 13 czerwca 1999 roku. Dnia 8 kwietnia 2000 roku imię księdza Zygmunta Sajny przyjęło Liceum Ogólnokształcące w Górze Kalwarii.
8 kwietnia 1952 roku kościół i parafia zostały przekazane marianom. Nowym proboszczem został mianowany ks. Marcin Zdaniukiewicz MIC. Do pomocy w parafii przybyły również siostry eucharystki. W 1961 roku nad głównym wejściem zostały ufundowane 34-głosowe organy firmy Kamińskich z Warszawy. Do tej pory kościół posiadał tylko chór zakonny, który znajdował się za głównym ołtarzem. Podczas renowacji świątyni w latach osiemdziesiątych te dwa pomieszczenia podzieliła ściana z elementami szkła.
Na filarach bramy przed kościołem umieszczone są cztery barokowe rzeźby z II poł. XVIII w. przedstawiające świętych: Franciszka z Asyżu, Antoniego Padewskiego, Jana Kapistrana i Bernarda Sieneńskiego. Na frontonie kościoła jest umieszczona tablica z napisem "Vota mea..." wmurowana na pamiątkę odrestaurowania budowli w 1848 roku. Wnętrze posiada wyposażenie w stylu barokowym, pochodzące z II połowy XVIII w. Cztery ołtarze boczne posiadają obrazy namalowane przez Szymona Czechowicza przedstawiające: scenę Ofiarowania Chrystusa w Świątyni Jerozolimskiej, św. Rodzinę, św. Franciszka z Asyżu i św. Antoniego Padewskiego. Stacje Drogi Krzyżowej, wykonane w stylu barokowym, są umieszczone na filarach świątyni. Sarkofag z czarnego marmuru mieści relikwie św. Waleriana, sprowadzone z katakumb św. Pryscylii w Rzymie przez biskupa Wierzbowskiego do Góry Kalwarii w 1683 roku. Św. Walerian został ustanowiony przez biskupa patronem Ziemi Czerskiej od zarazy morowej (1672 r.). W prezbiterium znajduje się obraz przedstawiający figurę Matki Bożej z Loretto w otoczeniu św. Ambrożego i św. Karola Boromeusza, namalowany w XVII wieku (szkoła hiszpańska). W zakrystii można zobaczyć meble intarsjowane z XVIII stulecia oraz kopie portretów.
W ołtarzu głównym znajduje się obraz Najświętszej Maryi Panny Górskiej, czczony pod wezwaniem Łaskawej Matki Pocieszenia oraz posągi świętych Piotra i Pawła, natomiast u zwieńczenia ołtarza – wizerunek św. Rocha. Obraz Matki Bożej pochodzi z początku XVII wieku. Trudno dzisiaj ustalić pochodzenie i autora obrazu. Wiadomo, że właściciele wioski Góra, bracia Górscy, czcili ten wizerunek i umieścili go w drewnianym kościele. Nie istnieje żaden zachowany dokument świadczący o tym, że obraz był ukoronowany, choć posiada korony królewskie. Przed obrazem modlił się król Jan III Sobieski, który spędził w Górze Kalwarii Święta Bożego Narodzenia w 1684 i 1687 roku. Zapiski o łaskach i cudach pochodzą z lat 1649, 1680, 1702 i następnych, świadczą o nich liczne wota z XVIII wieku zawieszone przy wizerunku Bożej Rodzicielki. Żywotność kultu osłabła na początku XX wieku, gdy obraz w 1910 roku zastąpiono wizerunkiem Matki Bożej Częstochowskiej. Obraz Łaskawej Matki Pocieszenia został przeniesiony do kapitularza zakonnego. W 1950 roku na skutek zalecenia kard. Stefana Wyszyńskiego obraz trafił do kaplicy maryjnej. W czasie misji parafialnych w 1986 roku powrócił do ołtarza głównego. Aktualnie jest zasłaniany obrazem Niepokalanego Poczęcia NMP autorstwa K. Zając z 1956 roku. Obraz Matki Bożej Częstochowskiej został przeniesiony do kościoła na Górce, a następnie trafił do podziemi kościoła parafialnego, które zostały adaptowane jako kaplica codziennej adoracji Najświętszego Sakramentu.
Na terenie parafii znajdują się również:
Kościół Wieczerzy Pańskiej w Górze Kalwarii na Mariankach - Sanktuarium św. Stanisława Papczynskiego na Mariankach.
Wirtualne zwiedzanie kościoła (stan z 2010 r). Działa z programem Internet Explorer
Kaplica pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego w Kątach
Kaplica w Domu Pomocy Społecznej
Kaplica św. Antoniego
Wirtualne zwiedzanie kaplicy (stan z 2010 r). Działa z programem Internet Explorer
Barokowa kaplica św. Antoniego z II połowy XVIII w. usytuowana jest na skarpie wiślanej w pobliżu kościoła parafialnego. Kaplica w stylu barokowym została wzniesiona przez ks. Franciszka Zambrzyckiego w 1781 r. Zdobi go neorokokowa polichromia, a w neobarokowym ołtarzu z 1903 r. znajduje się figura św. Antoniego oraz relikwiarz w kształcie ręki z XVIII w. Po bokach ołtarza znajdują się dwie figurki przedstawiające św. Jana Chrzciciela i św. Ludwika IX, króla francuskiego. W okresie letnim, w każdy wtorek, są tu odprawiane nabożeństwa, a 13 czerwca doroczny odpust.
Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
Wirtualne zwiedzanie kościoła (stan z 2010 roku). Działa z programem Internet Explorer
Nazywany jest kościołem „Na Górce”. W 1668 roku biskup Stefan Wierzbowski zarządził budowę świątyni zwanej Kaplicą Piłata na specjalnie usypanym wzgórzu. Kościół został konsekrowany w 1679 roku. Gdy osada Góra stawała się Kalwarią, powstało sześć kościołów z klasztorami (bernardynów, pijarów, filipinów, komunistów, marianów i dominikanów) oraz 35 kaplic. Kaplica Piłata, którą opiekowali się filipini, znalazła się pośrodku krzyża utworzonego z ulic Pijarskiej i Dominikańskiej (ramię poziome krzyża) oraz Kalwaryjskiej i Piłsudskiego (ramię pionowe). Od tej kaplicy brała początek droga na Kalwarię, do kaplic Krzyża i Grobu Pańskiego. Oprócz tej funkcji kaplica Piłata miała pełnić rolę centrum życia duchowego mieszczan i być miejscem formacji religijnej młodego pokolenia. Biskup Stefan Wierzbowski dał zalecenie, aby "dbać o swoją kaplicę i ją opatrywać, w niej przed obrazem Zbawiciela naszego lampę w latarni mieć gorejącą, do niej samych siebie z czeladką dzieci, komu czas pozwoli, co wieczór mrokiem wyprawiać, aby tam paciorek cały i litanijkę za umarłych ofiarować". Tu też gromadzili się członkowie bractwa Najświętszego Sakramentu na praktykę adoracji. Pod koniec XVII wieku kościół został przebudowany. W 1791 roku kościół otrzymał tytuł Podwyższenia Krzyża Świętego i przejął funkcję świątyni parafialnej. W 1989 roku kościół został odbudowany i ponownie zaczęto w nim odprawiać nabożeństwa. Obecnie świątynia służy głównie duszpasterstwu młodzieży. W podziemiach świątyni, pod częścią ołtarzową znajduje się krypta, w której od 1791 roku spoczywają szczątki biskupa Wierzbowskiego, fundatora miasta. W 1918 roku 11 czerwca zachowane szczątki uroczyście złożono w nowej ołowianej i przeszklonej trumnie.
W świątyni można zobaczyć gotycką woskową Pietę z końca XVI wieku (szkoła flamandzka). Pietę do Polski sprowadził zapewne król Zygmunt III Waza. Potem była w posiadaniu jego synów Władysława IV i Jana Kazimierza, który po abdykacji w 1668 r. zabrał ją do Paryża. Musiała być wyjątkowo cenna, skoro upomniał się o nią następny polski król – Michał Korybut Wiśniowiecki, który uznał, że rzeźba należy do majątku Korony i powinna wrócić do ojczyzny. Gdy w 1673 r. przewożono ją z Paryża do Warszawy, król Michał Korybut umarł. Wdowa po królu – Eleonora Habsburżanka – postanowiła podarować „Pietę” pasyjnemu miastu – Górze Kalwarii. Rzeźba wykonana jest z wosku, ale w środku ma drewnianą konstrukcję (tzw. kopyto). Pokryta jest barwną polichromią i umieszczona w szklanej gablocie. Za rzeźbą znajduje się jedwabna, haftowana tkanina z widokiem Jerozolimy i Golgoty z trzema krzyżami. Ciekawostką jest, że postać Chrystusa ma naturalne, ciemne ludzkie włosy i zęby z kości słoniowej. Źródłem opisującym historię woskowej Piety i drewnianego ołtarza jest rękopis zatytułowany „Akta kapituły czcigodnego zgromadzenia św. Filipa Nereusza w Nowej Jerozolimie” z 1681 roku. Rzeźba została poddana gruntownej restauracji w 2010 roku. W kościele znajdują się również obrazy ze szkoły Federica Barocciego w końcu XVII wieku: „Przybicie do krzyża” i „Zdjęcie z krzyża”, barokowy krzyż i figura Chrystusa Ubiczowanego. Wykonana w drewnie gotycka Pieta z pierwszej połowy XV w. aktualnie znajduje się w klasztorze marianów. W głównym ołtarzu znajduje się kopia obrazu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny z św. kościoła św. Wita w Rzymie. Po prawej stronie tabernakulum, w relikwiarzu, znajdują się relikwie drzewa Krzyża Świętego – dar biskupa Wierzbowskiego dla zakonu bernardynów.